سرزمین مادری
خوزستانسرزمین مادری
خوزستانویژگیهای اقتصادی و معیشتی استان خوزستان
ویژگی‌های اقتصادی و معیشتی استان خوزستان |
|
کشاورزی: استان خوزستان از جهت پتانسیل و قابلیت‌های کشاورزی در کشور از نقاط ممتاز به شمار می‌رود و از حیث زمین و مرغوبیت خاک و حاصلخیزی، یکی از بهترین جلگه‌های ایران است که گاهی به دلیل ویژگی‌های آب و هوایی می‌توان دو بار در سال در آن به تولید محصول اقدام نمود. فراوانی آب، وسعت و باروری خاک و تنوع طبیعی، این دیار را به جلگه‌ای زرخیز و پربرکت تبدیل نموده که در صورت استفاده صحیح و برنامه‌ریزی‌های کشاورزی مکانیزه به تنهایی می‌تواند کشور را به لحاظ فرآورده‌های کشاورزی تأمین نماید. در استان خوزستان کشاورزی و تولید محصولات کشاورزی بیشتر به روش سنتی انجام می‌گیرد و محصولات آن عبارتند از خرما، پرتغال، سیب درختی، هندوانه، خربزه، خیار، سیب‌زمینی، پیاز، گوجه فرنگی، زیتون، نیشکر، گندم، جو و دانه‌های روغنی، برنج، اکالیپتوس و گیاهان دارویی.
استان خوزستان بزرگ‌ترین تولیدکننده خرما در سطح کشور است و سرمایه‌گذاری بر روی این محصول و صنایع تبدیلی آن از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. با توجه به نوع درخت خرما، هر درخت سالیانه حدوداً 20 تا 30 کیلو خرما می‌دهد.
بخش اعظم محصولات تولید شده در استان خوزستان به خارج از کشور به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس صادر میشود. دامداری: سهم استان خوزستان در تولید شیر برابر با 6 درصد شیر تولیدی کشور می‌باشد و هشتمین استان کشور در تولید شیر است. استان خوزستان از لحاظ تعداد جمعیت دامی رتبه پنجم را در کشور دارد. اگرچه چرای بی‌رویه دام در مراتع این استان باعث کاهش ظرفیت تولید علوفه در این مراتع شده است ولی استان خوزستان با داشتن زمین‌های کشاورزی مرغوب و آب فراوان، پتانسیل بالایی برای کشت انواع علوفه دارد. استان خوزستان این قابلیت را داراست که با افزایش تولید علوفه و غذای دام و ایجاد دامداری‌های صنعتی، به قطب تولید فرآورده‌های دامی کشور تبدیل شود. در استان خوزستان دامدارى به سه شیوه عشایرى، روستایى و جدید رایج است. پرورش گوسفند، بز، گاو، گاومیش، شتر و طیور در استان خوزستان رواج دارد.
استان خوزستان با داشتن رودهای مهم و پرآب در زمینه صنایع شیلات و پرورش انواع آبزیان نقش مهمی در کشور دارد. امکانات پرورش و تنوع آبزیان شامل ماهی‌های سرد آبی، گرم آبی و میگوهای پرورشی در آب‌های شیرین و امکانات سرمایه‌گذاری در طرح‌های جانبی این فعالیت‌ها، استعداد خاصی را به این استان بخشیده است. استان خوزستان به دلیل برخورداری از پاییز معتدل و زمستانی نه چندان سرد، از مناطق قشلاقی برای زنبورداران محسوب میشود. عسل تولیدی در این استان با توجه به بارندگی‌های سالیانه از 1 کیلو تا 15 کیلو برای هر کندو متفاوت است. اهواز، دزفول، شوشتر، مسجد سلیمان، ایذه، باغملک، اندیمشک، شوش و رامهرمز از مناطقی هستند که در آن پرورش زنبور رواج دارد.
صنایع ماشینی: استعدادهای سرشار زیرزمینی، این استان را به یکی از مناطق غنی نفتی و گازی در خاورمیانه و جهان تبدیل نموده است. چاه‌های نفتی بی‌شمار، گازهای متفاوت صنعتی و مایع، جدیدترین فرآورده‌هایی هستند که از نظر پیشرفت‌های تولیدی و صنعتی، از جایگاه خاصی برخوردارند و استان خوزستان با شرایط ویژه طبیعی و اقلیمی، تمامی این مواهب را در خود جای داده است و می‌توان اذعان داشت که خوزستان نه تنها در عرصه فرهنگ و تمدن، مواهب خدادادی و طبیعی کشاورزی و آبیاری، وجود منابع عظیم زمینی و زیرزمینی بلکه از لحاظ صنعتی نیز سرآمد است و از اصلی‌ترین نقاط کشور است که صنعت و تکنولوژی از جمله صنایع پتروشیمی، صنعت فولاد، نورد لوله، صنایع و نیروگاه‌های تولید برق، صنایع شیمیایی و پالایشگاه‌های فرآورده‌های نفتی در آن شکل گرفته‌اند. استان خوزستان به عنوان مرکز اصلی فعالیت استخراج نفت خام و گاز طبیعی در کشور می‌باشد. اولین چاه نفت ایران در سال 1287 خورشیدی (1908 میلادی) در منطقه مسجد سلیمان به بهره‌برداری رسید و پس از ادامه عملیات اکتشافی، سایر حوزه‌های نفتی (هفتگل، نفت سفید، آغاجاری، لالی، اهواز و مارون) کشف و بهره‌برداری از آن‌ها آغاز شد. در حال حاضر بیش از 46 درصد میادین نفتی کشور و تعداد زیادی از میادین مستقل گازی کشور در استان خوزستان قرار دارد و حدود 70درصد از نفت خام استخراج شده در کشور به این استان تعلق دارد. در دهه 50-1340 خورشیدی، شرکت‌های کشت و صنعت هفت تپه، تصفیه شکر اهواز، گروه ملی صنعتی فولاد اهواز، نورد لوله اهواز، لوله‌سازی اهواز، پتروشیمی آبادان، شرکت شیمیایی پاسارگاد، مجتمع شیمیایی رازی، پالایشگاه گاز بید بلند و کاغذ پارس مورد بهره‌برداری قرار گرفتند. در این دهه، قرارداد تأسیس شرکت پتروشیمی بندر امام به امضا رسید و بهره‌برداری از فاز اول آن در اواخر سال 1369 آغاز شد. در دهه 60-1350 خورشیدی، شرکت کشت و صنعت کارون، کارخانه سیمان بهبهان، شرکت فارسیت اهواز، مجتمع پتروشیمی فارابی، شرکت کربن و تعدادی از کارخانجات آجر ماشینی مورد بهره‌برداری قرار گرفتند و مجتمع فولاد اهواز، نورد سنگین کاویان، شرکت صنعتی سپنتا و لوله‌سازی خوزستان تأسیس شدند که پس از خاتمه جنگ تحمیلی در سال‌های 70-1368 خورشیدی، بهره‌برداری از آن‌ها آغاز شد. همجواری استان خوزستان با خلیج فارس (که مهم‌ترین آبراه جهانی برای تجارت بین‌المللی می‌باشد) و نزدیکی این استان با مراکز مهم اقتصادی کشور (اصفهان، تبریز، اراک و...)، قابلیت و جایگاه بسیار مهمی برای آن در امر بازرگانی خارجی ایجاد نموده و شکل‌گیری بنادر استان از جمله بندر خرمشهر، بندر آبادان، بندر امام خمینی و بندر ماهشهر، متأثر از این قابلیت‌ها بوده است. صنایع دستی: در استان خوزستان از چوب و سایر فراورده‌های گیاهی برای تولید انواع صنایع دستی استفاده میشود که عبارتند از: خراطی :خراطی چوب از هنرها و صنایعی است که بیشتر در دو شهر دزفول و بهبهان رواج دارد. ابزار کار خراطان بسیار ساده و شامل اره، انواع مته، شفره، دستگاه یا چرخ خراطی و ... می‌باشد. برای تهیه چوب نیز از درخت‌های توسکا و سپیدار استفاده میشود. حصیر بافی: در استان خوزستان در بیشتر مناطق روستایی و عشایری به واسطه وجود درختان خرما حصیربافی رواج دارد. از نی‌های باتلاقی نیز برای بافتن حصیر استفاده میشود. این نوع حصیر در شهرها برای آویختن در جلوی پنجره مورد استفاده قرار می گیرد. عشایر نیز برای حصار پشت چادرهایشان و همچنین ساختن لانه برای طیور از آن استفاده می‌کنند. بوریا (حصیر زیر انداز): بوریا یا حصیر زیرانداز از محصولات استان خوزستان است که با الیاف برگ درختان خرما بافته میشود. این حصیر از نی مردابی که در این منطقه به وفور یافت میشود نیز تولید می‌گردد. این نوع حصیر برای زیرانداز و همچنین پوشش سقف منازل کاربرد دارد. آن را روی تیرهای سقف ساختمان قرار داده و روی آن را با مصالح ساختمانی می‌پوشانند. بوریابافی فقط توسط مردان انجام میشود. کپوبافی: کپوبافی که طی سال‌های اخیر در استان خوزستان رونق فراوان یافته بیشتر در منطقه شهیون دزفول و روستاهای اطراف آن انجام میشود. مواد اولیه مصرفی در بافت کپو را برگ‌های خشک نخل که در اصطلاح محلی «کرتک» نام دارد و ساقه‌های نازک گندم که «هلفه» گفته میشود تشکیل می‌دهند.
سبدبافی: از آنجا که استان خوزستان از مراکز مهم پرورش نخل در ایران است، صنعتگران از برگ درختان خرما سبدهایی می‌بافند که مصارف مختلف دارد و به آن زنبیل می‌گویند. همچنین عشایر بختیاری خوزستان و روستاییان اطراف دزفول از شاخه‌های نازک و ترکه‌های درختان مختلف سبدهایی می‌بافند که معروف‌ترین آن‌ها سبدی است به نام «سله» که برای آبکش کردن برنج از آن استفاده میشود. عشایر و روستائیان استان خوزستان نوعی سبد به نام «کوروک» می‌بافند که برای جابجایی ماکیان استفاده میشود.
فلز کاری: در استان خوزستان ساخت وسایل فلزی در شهرهای دزفول، اهواز، مسجد سلیمان و بهبهان، رواج دارد که تولیدات مختلفی از قبیل داس، تیشه، قیچی، قند شکن و ... از محصولات ایشان است. ورشو سازی: در استان خوزستان این صنعت در زمانی نه چندان دور فعالیت چشمگیری داشته است. عمده فعالیت‌های مربوط به ورشوکاری توسط مردان و در شهر دزفول انجام می‌گرفت. هم اکنون نیز در شهر دزفول تعدادی صنعتگر به این حرفه مشغول هستند که کار عمده آن‌ها تولید قلیان است. قلیان‌های ورشوی ساخت دزفول بسیار زیبا و نفیس می‌باشند.
میناکاری: از جمله فعالیت‌هایی که از گذشته‌های دور در خوزستان رواج داشته میناکاری بر روی طلا و نقره و قلمزنی بر روی مس و برنج است که در شهرهای آبادان، خرمشهر و اهواز انجام می‌شد و در سال‌های اخیر بیشتر صنعتگران این حرفه در اهواز به کار خود ادامه می‌دهند. تولیدات مینا توسط صبّی‌ها بر روی طلا و نقره و دیگر فلزات و بیشتر به صورت زینت‌های زنانه عرضه میشود. این تولیدات که نقوش معمول و متداول آن‌ها عبارتند از شتر و ساربان، نخل، پل معلق (پل رودخانه کارون)، گنبد و قایق، بر روی گردن بند، دستبند، گوشواره، انگشتر، النگو و همچنین قندان، سینی، گیره استکان و ... کاربرد دارند. قلمزنی :قلمزنی بر روی فلزات نیز توسط صبّی‌ها انجام میشود. روش قلمزنی برفلزات به این صورت است که ابتدا نقش مورد نظر را بر روی ظرف طراحی نموده و سپس درون ظرف را از محلول قیر مذاب آمیخته با خاکستر یا خاک اره پر کرده و بعد با استفاده از قلم و چکش به نقوش حالتی فرورفته می‌دهند. سپس قسمت‌های فرورفته را با خمیر مینا که از اکسید فلزات مختلف تهیه میشود آرایش داده و ظرف مورد نظر را در کوره قرار داده و 350 درجه سانتی‌گرادحرارت می‌دهند. به این ترتیب لایه لعابی رنگین و شفافی بر روی قسمت‌هایی از ظرف فلزی قلمزنی شده به وجود می‌آید. تولید محصولات پوستی :استان خوزستان به علت وجود عشایر بختیاری که بخش‌هایی از این منطقه را قشلاق خود قرار داده‌اند و همچنین اسکان بسیاری از آنان در این خطه، از نظر تولید پوست موقعیت خاصی را دارا می‌باشد و به وفور یافت میشود اما با این وجود صنایع چرم و پوست چندان رواج نداشته و فقط عده کمی از عشایر آن هم جهت رفع نیاز خودشان و برای ساختن لوازم مورد استفاده زندگی مانند مشک و همیان از آن استفاده می‌کنند. گاهی نیز از پوست برای ساخت دهل که از سازهای محلی است استفاده میشود. گلیم :گلیم بافته‌ای است که بیشتر به صورت دارهای افقی و بعضاً به صورت عمودی بافته میشود و بافندگان آن عشایر بختیاری و عشایر عرب می‌باشند. نقوش گلیم‌هایی که در هفتگل بافته می‌شوند شباهت به بافته‌های عشایر قشقایی فارس دارد. از مناطق اصلی گلیم‌بافی در استان خوزستان روستای عرب‌نشین غزی است که گلیم‌های آنان غالباً دارای تار پنبه‌ای و پود پشمی است و به رنگ‌های قرمز، صورتی، سبز، نارنجی، آبی، سرمه‌ای و سفید است. نقوش گلیم‌های غزی هندسی و ذهنی است و بافتی ساده دارد. گلیم پارچهای :زنان عشایر بختیاری و روستائیان مناطق بختیاری‌نشین استان خوزستان در نواحی هفتگل و مسجد سلیمان با استفاده از لباس‌های مندرس خود گلیم‌های راه راه و محکمی می‌بافند که برای فرش کردن کف اتاق یا سیاه چادر از آن‌ها استفاده می‌کنند. برای این کار ابتدا پیراهن و دامن‌های پرچین از کار افتاده را به صورت نوارهای رشته رشته و باریک به پهنای یک انگشت پاره می‌کنند و این رشته‌ها را به وسیله پره می‌تابانند. سپس ریسمان‌های به وجود آمده را به صورت گلیم می‌بافند. محصول به دست آمده در صورت انتخاب رنگ‌های مناسب در کنار یکدیگر زیبا، محکم و مقرون به صرفه است . پشتی: از دیگر صنایع دستی استان خوزستان می‌توان از پشتی‌هایی نام برد که در بهبهان تولید می‌شوند و معمولاً دارای تار پنبه‌ای و پود پشمی رنگین و به ابعاد 70×110 سانتی‌متر است. نقش این پشتی‌ها مرکب از راه‌های پهن و باریک افقی به رنگ‌های سبز، زرد، قرمز، قهوه‌ای، سرمه‌ای، سفید، نارنجی و آبی نفتی است. قسمت ابتدا و انتهای هر پشتی معمولاً سرمه‌ای رنگ است. موج: بافت موج در استان خوزستان و خصوصاً در شهر بهبهان رایج است و برای بافت آن از دستگاه‌های نساجی سنتی استفاده می‌کنند. موج نوعی پارچه دستباف است که اندازه‌های متفاوت دارد. در واقع موج همان دستبافی است که در سایر نقاط ایران به رختخواب پیچ یا چادر شب نیز معروف است. کردها به آن موج می‌گویند و لرها آن را ماشته می‌نامند.
مقنعه :مقنعه پارچهای است ساده بافت و بدون نقش و یکرنگ که مردان بعضی مناطق برای عمامه و شال کمر از آن استفاده می‌کنند. زنان دو یا سه قطعه آن را به هم دوخته و پارچه عریضی به دست می‌آورند که برای روسری و مقنعه مورد استفاده قرار می‌گیرد. احرامی: احرامی از محصولاتی است که در شوشتر بافته میشود و پارچهای است با تار پنبه‌ای و پود پشمی به رنگ‌های سرمه‌ای، زرد، سبز، سفید، نارنجی، قرمز و ... . ابریشم بافی: بافت این نوع پارچه در دزفول رایج است. در تهیه این محصول از نخ ابریشم مصنوعی (ویسکوز) استفاده میشود و به دلیل ظرافت خاصی که دارد به مصرف شله (روسری عربی) می‌رسد. طول این پارچه 20 متر و عرض آن 40 سانتی‌متر است. پس از بافت آن را به قطعات 4 متری درآورده و برای روسری مورد استفاده قرار می‌دهند. عده‌ای نیز قطعه 4 متری را به دو قسمت تقسیم می‌کنند و از وسط آن‌ها را کنار یکدیگر قرار داده و به صورت توردوزی به هم می‌دوزند. شله‌ای که از این طریق به دست می‌آید 2 متر طول و 80 سانتی‌متر عرض دارد. عبا بافی: بافت عبا در خوزستان سابقه‌ای دیرینه دارد به طوری که می‌گویند پیشینه آن به بیش از 500 سال می‌رسد. در گذشته عبابافی در این استان در شهرهای دزفول، شوش، سوسنگرد و بهبهان رواج داشته است و هم اکنون تولید آن بیشتر در شهرهای سوسنگرد و بهبهان انجام میشود. عباها معمولاً به رنگ‌های خرمایی، مشکی، خاکستری و شیری است که توسط بافندگان رنگرزی میشود. دو نوع پارچه عبایی در خوزستان بافته میشود: 1- نوعی که برای بافتن آن از نخ‌های نازک استفاده میشود که به «هله» شهرت دارد و مناسب هوای گرم تابستان است. 2- نوعی که تراکم تار و پودش بیشتر است و «چانچه» نامیده میشود و زمستان از آن استفاده میشود. نمد مالی: نمدمالی از جمله صنایعی است که در استان خوزستان به دلیل حضور عشایر که مصرف‌کنندگان اصلی تولیدات نمدی هستند رواج دارد. دو شهر دزفول و بهبهان از مراکز مهم تولید نمد در این منطقه محسوب می‌شوند. تولیدات نمدی این شهر زیرانداز، کپنک (لباس ضخیم مخصوص چوپانان) و کلاه نمدی است. محرق: ق‍دم‍ت محرقکاری در استان خوزستان زی‍‍اد ن‍ی‍س‍ت و رش‍ت‍ه‌ا‌ی ج‍و‌ان محسوب میشود اما به دلیل فراوانی مواد اولیه آن در استان، گ‍س‍ت‍رش وس‍ی‍‍ع‍‍ی پ‍ی‍د‌ا کرده و هم اکنون در اک‍ث‍ر ش‍‍ه‍رس‍ت‍‍ان‍‍‌ه‍‍ا و در مراکز آم‍وزش صنایع دستی استان به ع‍لاق‍ه‌م‍ن‍د‌ان آم‍وزش داده میشود. محرقکاری شباهت زیادی به م‍‍ع‍رق چوب دارد با این ت‍ف‍‍اوت که تابلوهای محرق، س‍‍اده‌ت‍ر و س‍ری‍‍ع‌ت‍ر از تابلوهای م‍‍ع‍رق س‍‍اخ‍ت‍ه میشود. مواد اولیه این ه‍ن‍ر، س‍‍اق‍ه جو و گندم است که با ت‍ک‍ن‍ی‍ک‍‍ی بسیار ساده بر روی زمینه پارچهای یا سطوح ص‍‍اف چ‍س‍ب‍‍ان‍ده میشود. معادن استان خوزستان عدم وجود سنگ‌های دگرگون و سنگ‌های ماگمایی که از عوامل اصلی کانی‌زایی هستند، سبب گردیده تا ذخایر معدنی استان خوزستان محدود به معادن رسوبی غیرفلزی باشد که از آن میان سنگ آهک، دولومیت، سلستین، بیتومین، سنگ گچ، مارن آهکی، نمک سنگی، فسفات، سنگ لاشه حائز اهمیت هستند. |
